Vấn nạn thuốc giả bùng phát trong thời Covid-19

Đại dịch song song

Trong bối cảnh virus corona chủng mới đang lây lan với tốc độ "phi mã" khắp thế giới, nhu cầu thuốc cũng tăng lên nhanh chóng. Cũng vì thế mà nhiều loại thuốc giả được bày bán tràn lan.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) định nghĩa thuốc giả là sản phẩm được sản xuất với ý đồ cố tình gian lận trong việc nhận dạng hoặc nguồn gốc thuốc. Một sản phẩm là thuốc giả có thể chứa thành phần dược chất khác với thông tin trong hồ sơ đăng ký, hoặc thậm chí là không có dược chất.

Trường hợp khác có thể chứa đúng thành phần hoạt chất nhưng với hàm lượng/nồng độ không đúng hoặc sản phẩm được đóng gói trong bao bì giả mạo về nguồn gốc và tính xác thực của sản phẩm.

WHO nhận định, việc sử dụng và tiêu thụ những loại thuốc giả sẽ gây ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ của người sử dụng. Những tác dụng phụ trên bệnh nhân có khả năng xảy ra thường xuyên và khó kiểm soát do bác sĩ không xác định chính xác thành phần hoạt chất trong thuốc giả. Trong đó nguy hiểm nhất là ngộ độc thuốc và dị ứng thuốc, thậm chí có thể đến mức gây tử vong.

Chính vì thực tế này, chuyên gia của WHO, bà Pernette Esteve cảnh báo có thể xuất hiện một “đại dịch song song” vừa Covid-19 vừa thuốc giả khi người dân sử dụng các sản phẩm thuốc không đạt tiêu chuẩn hoặc bị làm giả.

Cầu vượt cung

Ngành công nghiệp dược phẩm toàn cầu được định giá trị tới hơn 1.000 tỷ USD. Các chuỗi cung ứng rộng lớn trải dài từ các nhà sản xuất chính ở những nơi như Trung Quốc và Ấn Độ, đến các nhà kho đóng gói ở châu Âu, Nam Mỹ hoặc châu Á, và sau đó đến các nhà phân phối để chuyển thuốc đến mọi quốc gia trên thế giới.

Bà Esteve cho rằng, có lẽ không có gì phản ánh mức độ toàn cầu hóa hơn y học. Tuy nhiên, khi thế giới đang “bế quan tỏa cảng” vì virus corona, đặc biệt là việc Trung Quốc và Ấn Độ - hai nước sản xuất thuốc và thiết bị y tế lớn nhất thế giới - đều đang bị phong tỏa, thì chuỗi cung ứng đã đảo chiều. Nhu cầu trở nên quá lớn so với nguồn cung. Vì vậy, thuốc giả và kém chất lượng ngày càng xuất hiện nhiều hơn.

Một số công ty dược phẩm ở Ấn Độ cho biết họ hiện đang hoạt động ở mức 50-60% so với công suất bình thường. Theo thống kê, ngành công nghiệp dược phẩm Ấn Độ cung cấp 20% tất cả các loại thuốc cơ bản cho châu Phi.

Ephraim Phiri, một dược sĩ ở thủ đô Lusaka của Zambia, cho biết ông thấy tình hình ngày càng trầm trọng: “Thuốc đã hết mà chúng tôi không thể bổ sung. Chúng tôi không thể làm gì được. Thật khó để có được nguồn cung cấp... đặc biệt là các loại thuốc thiết yếu như thuốc kháng sinh và thuốc chống sốt rét”.

Trong khi đó, nhiều công ty dược phẩm và nhà cung cấp cũng đang gặp khó khăn vì các nguyên liệu hiện nay rất đắt đỏ. Một doanh nghiệp ở Pakistan cho biết trước đây họ từng mua nguyên liệu cho thuốc chống sốt rét Hydrochloroquine với giá khoảng 100 USD/kg. Nhưng ngày nay, con số đó đã gấp hàng chục lần, lên tới 1.150 USD/kg.

Trước thực tế ngày càng nhiều quốc gia ban hành lệnh phong tỏa, vấn đề không chỉ nằm ở riêng phía các nhà sản xuất dược phẩm, mà còn là xu hướng dự trữ các loại thuốc cơ bản từ người dân và chính phủ các nước trên thế giới. Chính sự xáo trộn giữa nguồn cung giảm và nhu cầu tăng đã khiến WHO cảnh báo về sự tăng đột biến trong sản xuất và buôn bán thuốc giả.

“Khi nguồn cung không đáp ứng đủ nhu cầu, nó tạo ra một môi trường nơi thuốc chất lượng kém hoặc thuốc giả len lỏi vào”, bà Esteve khẳng định.

Khó ước định thị trường thuốc giả

Tội phạm về sản xuất và buôn bán thuốc giả thường chỉ được biết đến khi thủ phạm bị bắt, do đó bất kỳ sự xác định chính xác cho một tỷ lệ thuốc giả lưu thông trên thị trường đều là vấn đề cực kỳ khó khăn.

WHO chỉ ước lượng rằng ngành kinh doanh dược phẩm giả, bao gồm các loại thuốc bị nhiễm độc, chứa sai chất hoặc chứa chất đã hết hoạt tính, hoặc đã hết hạn sử dụng, có trị giá lên tới 30 tỷ USD. Đáng lưu ý, nó xuất hiện ở hầu hết các quốc gia trên thế giới, đặc biệt là ở các quốc gia mà đại đa số người dân có thu nhập thấp và vừa.

Chỉ trong vòng 1 tuần, trùng vào thời điểm WHO tuyên bố Covid-19 là đại dịch toàn cầu, Pangea, đơn vị phòng chống tội phạm y tế toàn cầu của Tổ chức Cảnh sát hình sự quốc tế (Interpol), đã tiến hành 121 vụ bắt giữ tại 90 quốc gia với tang vật là số lượng thuốc giả trị giá 14 triệu USD. Từ Malaysia tới Mozambique, cảnh sát cũng tịch thu hàng chục nghìn khẩu trang y tế và dược phẩm giả, thậm chí có nhiều loại thuốc được quảng cáo là có thể phòng chống virus corona hay chữa trị Covid-19.

Sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump đề cập tới khả năng chữa trị Covid-19 của chloroquine và hydroxychloroquine (vốn được bào chế để trị sốt rét), nhu cầu dành cho những loại dược phẩm này tăng vọt. Dù cho WHO khẳng định chưa có bằng chứng thuyết phục cho tuyên bố trên nhưng không vì thế mà nhu cầu dành cho chúng giảm đi. Tổ chức này cho biết, một số lượng lớn chloroquine giả đang được lưu hành ở Congo, Cameroon hay Niger.

Không chỉ vậy, giá cả cũng đội lên chóng mặt và thật giả thì lẫn lộn. 1.000 viên chloroquine chống sốt rét từng có giá 40 USD, nhưng các cửa hàng thuốc ở Congo giờ nâng giá lên thành 250 USD. Nhãn hiệu của loại thuốc này ghi là được sản xuất ở Bỉ bởi công ty Brown and Burk Pharmaceutical. Tuy nhiên, công ty có trụ sở tại Anh khẳng định rằng họ không hề sản xuất choloroquine và chắc chắn đó là thuốc giả.

Kêu gọi hợp tác toàn cầu

Nhằm bảo vệ lợi ích khách hàng và uy tín của mình, nhiều công nghệ chống hàng giả đang được áp dụng. Trong số đó là việc sử dụng các hình ảnh ba chiều, mực chuyển màu, mã nhúng, sử dụng mã xác minh bằng tin nhắn hoặc xác minh trực tuyến, mã vạch... Các quốc gia cũng có lực lượng quản lý thị trường riêng và chế tài xử lý tội phạm thuốc giả. Tuy nhiên, những điều đó là chưa đủ.

Khi tình hình virus SARS-CoV-2 lây lan tiếp tục diễn biến khó lường, sự lưu thông của thuốc giả sẽ chỉ giảm xuống nếu các quốc gia tăng cường hợp tác. Thế giới đang có rủi ro về một đại dịch song song. Do đó, sự phối hợp toàn cầu trong sản xuất, phân phối và kiểm soát chất lượng dụng cụ xét nghiệm, thuốc men và vaccine đang đặt ra hết sức cấp thiết.

KHÁNH NGÂN (tổng hợp)