GS.TS Đỗ Tất Lợi - 'cây đại thụ' của nền y học cổ truyền Việt Nam

Ngày 24/3, Buổi lễ Kỷ niệm 100 năm ngày sinh GS. TS Khoa học Đỗ Tất Lợi (23/3/1919 - 23/3/2019) diễn ra Đại học Dược Hà Nội, với sự tham gia của đại diện Trường, Hiệp hội Dược liệu Việt Nam cùng rất nhiều thế hệ học trò từng gắn bó, tham gia nghiên cứu với ông.

Tại buổi lễ, các nhà khoa học từng có thời gian làm việc, học tập với GS. TS Đỗ Tất Lợi đã kể và ôn lại những câu chuyện về cuộc đời bình dị, về tấm gương một nhà khoa học nguyện dành cả đời mình để cống hiến cho ngành Dược học nước nhà.

Không những thế, những câu chuyện về ông cũng được các cháu, đang sinh sống và học tập ở nước ngoài kể lại qua video ghi hình gửi về.

GS.TSKH Đỗ Tất Lợi sinh ngày 28/3/1919, quê ở làng Phù Xá, huyện Kim Anh, tỉnh Phúc Yên (nay là xã Phú Minh, huyện Sóc Sơn, Hà Nội). Ông là một nhà khoa học nổi tiếng trong nền Y Dược học Việt Nam. Ông được cho là người đi đầu trong việc bắc cây cầu nối giữa y học cổ truyền dân tộc với khoa học hiện đại. 

Trong bài “Vấn đề bán và chế thuốc ở nước ta”, đăng trên báo “Dân Thanh” ngày 31/10/1946 ông đã viết: “… Chúng ta tin rằng, Cách mạng sẽ tạo ra những nhà Dược học, Y học, vừa tinh thông phương pháp khoa học của phương Tây, vừa am hiểu thuốc Nam, thuốc Bắc, những người có đủ học lực để bảo vệ di sản của tiền nhân, … và một ngày không xa thuốc Đông và thuốc Tây sẽ hòa làm một trong nghề thuốc Việt Nam. Ngày ấy nền Y Dược Việt Nam sẽ rạng ngời trên thế giới …. ”.

Trong suốt cuộc đời nghiên cứu của mình, ông đã để lại nhiều công trình nghiên cứu khoa học lớn nhỏ, trong đó công trình gây tiếng vang nhất chính là bộ sách "Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam", được xuất bản tập đầu tiên năm 1962. Được biết, đến năm 1965, bộ sách mới được hoàn thành gồm 6 tập.

Đây là công trình khoa học đồ sộ nhất của ông. Nhờ bộ sách này, ông được Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô phong tặng học vị Tiến sĩ Khoa học, mà không cần bảo vệ luận án.

Năm 1983, Hội chợ sách Matxcơva đã đánh giá bộ sách "Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam" là "một trong bảy viên ngọc quý". Năm 1996, với bộ sách - công trình nghiên cứu này, GS. TS khoa học Đỗ Tất Lợi đã được nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh.

Cùng với công tác giảng dạy và nghiên cứu, ông đề xuất và tham gia nhiều cuộc điều tra về dược liệu, đã phát hiện được nhiều dược liệu quý, có trong nước mà chưa được đề cập trong “Thực vật chí Đông Dương”.

Bên cạnh công việc chuyên môn, ông còn tích cực tham gia kháng chiến. Vào Cách mạng Tháng 8/1945, ông tham gia công tác tuyên truyền, phụ trách Phòng Thông tin tuyên truyền ở Bờ Hồ và phố Hàng Gai, trực tiếp làm việc với ông Hoàng Minh Giám và bác sĩ Nguyễn Tấn Gi Trọng.

Ngày 29/12/1946, ông đóng cửa Hiệu thuốc Mai Lĩnh đi tham gia kháng chiến. Ông được giới thiệu với bác sĩ Vũ Văn Cẩn để tổ chức sản xuất thuốc phục vụ quân đội. Ông được giao nhiệm vụ làm Viện trưởng Viện Khảo sát và Chế tạo Dược phẩm đồng thời làm Giám đốc chuyên môn Nha Quân dược thuộc Bộ Quốc phòng.

Từ năm 1947 đến năm 1950, ông tổ chức và trực tiếp tham gia sản xuất thuốc phục vụ quân đội, đồng thời ông biên soạn nhiều tài liệu sách vở về thuốc và trực tiếp huấn luyện đào tạo nhiều cán bộ Quân dược.

Từ năm 1950 đến năm 1954, ông tham gia tổ chức lại Cục Quân y và sáp nhập với Nha Quân dược, ông được cử làm Trưởng phòng sản xuất, rồi Trưởng phòng Dược chính Cục Quân y.

Với những đóng góp to lớn cho hai cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm, GS. TS khoa học Đỗ Tất Lợi được Nhà nước tặng thưởng nhiều huân chương cao quý: Huân chương Độc lập hạng Nhì; Huân chương Chiến thắng hạng Nhì; Huân chương Kháng chiến hạng Ba; Huy chương Chống Mỹ cứu nước hạng Nhất.

Buổi lễ là như một cuộc hội ngộ của những người học trò chưa từng được gặp thầy Đỗ Tất Lợi, nhưng với họ, những công trình khoa học của ông trong ngành Dược liệu đã giúp họ phát triển và tiếp bước vào sự nghiệp nghiên cứu sau này.

Ông Đỗ Tất Hùng, con trai GS.TS Đỗ Tất Lợi bày tỏ xúc động và tri ân tới Đại học Dược Hà Nội vì đã cho phép gia đình tổ chức buổi lễ ý nghĩa tại căn phòng Hội đồng, nơi có giá trị lịch sử lớn lao và gắn bó với quãng thời gian học tập và nghiên cứu của cha ông

Linh Nhi